دریافت گفتمان فوکو در دورۀ اصلاحات با تکیه بر نقش ترجمه و مترجمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• اعظم غمخواه
• علی خزاعی فر
• جهانگیر مسعودی

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jlts.2021.67111.0

چکیده

اندیشه‌ها و نظریّه‌ها همچون انسان‌ها سفر می‌کنند؛ آنها از فردی به فردی دیگر، از موقعیتی به موقعیتی دیگر و از زمان و مکانی به زمان و مکانی دیگر منتقل می‌شوند. سؤالی که مطرح می‌شود این است که وقتی نظریّه‌ای از زمان و مکانی به زمان و مکان دیگری سفر می‌کند، همان‌گونه که هست منتقل می‌شود یا اینکه تغییر می‌کند؟ در این مقاله در چارچوب حوزۀ پژوهشی تاریخ‌نگاری ترجمه، نحوۀ دریافت یکی از گفتمان‌های فلسفی مهم قرن بیستم در غرب و در ایران یعنی «گفتمان فوکو» پرداخته می‌شود؛ و این سؤال پاسخ داده ‌می‌شود که مترجمان فوکو در دورۀ اصلاحات بر کدام‌یک از آثار یا نظریّه‌های فوکو تأکید کرده‌اند و چرا؟ همچنین با توجّه به این‌که فوکو در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی مواضع جنجال‌برانگیزی در مورد انقلاب ایران اتخاذ کرده است، این پژوهش به سؤال دیگری نیز می‌پردازد که با مسأله پذیرش فوکو مرتبط است و آن این‌که آیا مترجمان فوکو صرف‌نظر از موضع او نسبت به انقلاب اسلامی به ترجمه آثار وی پرداخته‌اند؟ به این منظور، تمامی متون ترجمه‌شده و تألیفی و نیز مقالات مندرج در نشریات دورۀ اصلاحات (۱۳۸۳-۱۳۷۶) را انتخاب کرده و مفاهیم اصلی آنها طبق دسته‌بندی مفهوم قدرت در اندیشه فوکو برچسب‌گذاری شده است. بررسی حاضر نشان داد که مترجمان کنشگران اصلی این گفتمان بوده‌اند و اندیشۀ فوکو به‌مثابۀ ابزاری در خدمت مترجمان بوده است تا پدیده‌های اجتماعی را نقد کنند و نیز در دورۀ مذکور، نقد قدرت پُربسامدترین مفهوم در تمامی آثار چاپی مرتبط با فوکو (ترجمه، تألیف و نشریات) بوده است.

کلیدواژه‌ها

• نقد قدرت
• فوکو
• گفتمان اصلاح‌طلب
• مترجمان فوکو
• انقلاب اسلامی ایران

20.1001.1.22285202.1401.55.4.1.1

مراجع

احمدی، ب. (۱۳۹۹). گفتگو با بابک احمدی. فصلنامۀ مترجم، ۷۱، 25-43.

اعتراف می‌گیرم، پس هستم. (۱۳۸۱، 9 اردیبهشت). روزنامۀ همشهری، 21-21.

بصیرت، ا. (۱۳۷۹). آیا فوکو می‌دانست ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؟. حیات نو، 3-3، ۱۰-۳۰.

بنتون، ت.، و کرایب، ی. (۱۳۸۶). فلسفه علوم اجتماعی: بنیان‌های فلسفی تفکر اجتماعی (ش. مسمی پرست و م. متحد، مترجم). تهران، ایران: آگه.

خزاعی فر، ع. (۱۳۹۴). تعادل زیباشناختی در ترجمۀ متون ادبی. فصلنامۀ مترجم، ۵۷، ۱-۱۴.

درجزی، ف. (۱۳۸۰، مهر ۲۱). فوکو و قدرت. روزنامۀ همبستگی، ۷-7.

دریفوس، ه.، و رابینو، پ. (۱۳۷۹). میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. (ح. بشیریه، مترجم). تهران: نشر نی.

راعی، س. (۱۳۸۳. 27 مهر). پیوند مرگ و لذت. روزنامۀ شرق، ۸-8.

سرخوش، ن. (۱۳۹۰، ۱۹ مرداد). گفت و گو با افشین جهاندیده و نیکو سرخوش مترجمان آثار فوکو. روزنامۀ اعتماد، ۱۰-10.

سلطانی، ع. (۱۳۸۴). قدرت، گفتمان و زبان (سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران). تهران، ایران: نشر نی.

ضیمران، م. (۱۳۸۷). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران، ایران: نشر هرمس.

فوکو، م. (۱۳۷۷)، ایرانی‌ها چه رؤیایی در سردارند؟ (ح. معصومی همدانی، مترجم). تهران، ایران: نشر هرمس.

ملک شاهی، م. (۱۳۹۸). دریافت اگزیستانسیالیسم سارتر در ایران. (رساله منتشرنشدۀ دکتری)، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

ملکشاهی، م.، و خزاعی فرید، ع. (1396). رویکردی نو از طریق ترجمه برای تحلیل تاریخی انتقال گفتمان‌ها و نظریّه‌ها. مطالعات زبان و ترجمه، 50(4)، 24-1.

نامور مطلق، ب. (۱۳۸۷). یائوس و ایزر: نظریّۀ دریافت. پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، ۱۱، ۹۳-۱۱۰.

 

Brems, E., & Ramos Pinto, S. (2013). Reception and translation. In Y. Gambier & L. van Doorslaer (Eds.), Handbook of translation studies (pp. 142-147). Amsterdam, Netherlands: John Benjamins.

Foucault, M. (1961). Histoire de la folie à l'âge classique: folie et déraison [History of madness in the classical age: madness and unreason]. Paris, France: Plon.

Hillis Miller, J. (1996). Border crossings, translating theory. In S. Budick & W. Iser (Eds.), The translatability of cultures: Figurations of the space between (pp. 207-339). Stanford, CA: Stanford University Press.

Punch, K. (2005). Introduction to social research. Thousand Oaks, CA: SAGE.

Rundle, Ch. (2015). Historiography. In M. Baker, & G. Saldanha (Eds.) Routledge encyclopedia of translation studies (pp.232-237). London, England: Routledge.

Simon, S. J. T. (1991). Présentation: la traduction et la traversée des savoirs [Presentation: translation and the crossing of knowledge]. Traduction, Terminologie, Rédaction (TTR), 4(2), 11-17.

Susam-Sarajeva, Ş. (2006). Theories on the move: Translation’s role in the travels of literary theories. New York, NY: Rodopi.

Venuti, L. (1996). Translation, philosophy, materialism. Radical Philosophy, 79, 24-34.