نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

یکی از شیوه‌­هایی که درگذشته در ترجمۀ متونِ وحیانی از جمله انجیل و قرآن مجید به کار می‌­رفت، شیوۀ ترجمۀ بین خطّی بود. در این شیوه، مترجمان به دلیل حرمتی که برای متن اصلی قائل بودند به ترجمۀ حیثیت متنی مستقل نمی‌­دادند و به شکل لفظ به لفظ ترجمه می‌کردند و ترجمۀ خود را بین خطوط می­‌آوردند. بااین‌حال ترجمه‌­های اوّلیّۀ قرآن کاملاً تحت‌اللفظی نیست و از ابتکاراتی زبانی برخوردار است که بررسی آنها موضوع این مقاله است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی‑تحلیلی، به واکاوی مقایسه‌­ای و زبان­‌شناختی چهار ترجمۀ بین خطّی کهن قرآن در بازۀ زمانی قرن چهارم تا نیمۀ قرن ششم هجری پرداخته‌­ایم. این چهار متن عبارت‌اند از: ترجمۀ رسمی معروف به ترجمۀ تفسیر طبری و ترجمۀ تفسیر ابوالفتوح رازی در بخش آیات، ترجمۀ قرآن قدس و ترجمۀ قرآن ری. موارد انتخاب‌شده در دو حوزۀ کلّیِ «واژگان» و «نحو» مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. یافته­‌ها حاکی از آن است که مترجمان به درجات متفاوت به صورت‌های واژگانی و نحوی متن اصلی وفادار بوده‌­اند. به‌عبارت‌دیگر، علی‌­رغم اینکه ترجمه­‌ها درمجموع تحت‌اللفظی هستند، مجموعه‌ای از ویژگی‌­های شاخص واژگانی و نحوی دارند که آنها را به متون ارزشمندی تبدیل کرده است. کاربرد معادل­‌های اصیل فارسی در ترجمة تفسیر طبری و در ترجمۀ قرآن قدس و نیز وجود برابرنهاده‌ای محلی، عمدتاً گویش سیستانی، در ترجمۀ قرآن قدس از جمله این ویژگی‌هاست. در ترجمۀ تفسیر ابوالفتوح رازی و ترجمۀ قرآن ری تأثیرپذیری مترجمان از زبان مبدأ در حوزۀ واژگانی و به‌خصوص در ترجمۀ واژگان دخیل بیشتر مشهود است. در حوزۀ نحوی نیز ترجمه­‌های تفسیر ابوالفتوح رازی و قرآن ری همخوانی بیشتری با اقتضائات نحوی زبان فارسی نشان می‌­دهند.

کلیدواژه‌ها

کتاب‌نامه
آذرنوش، آ. (1375). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی (از آغاز تا عصرصفوی). تهران، ایران: سروش.
آهنگر، ع.، یوسفیان، پ. و کدخدا، ح. (1395). توزیع جغرافیایی تنوعات واکه­ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی – نارویی و میانکنگی. زبان­شناسی اجتماعی، 1(1)، 21-36.
باطنی، م. (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران، ایران: امیرکبیر.
باقری، م. (1380). واج شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران، ایران: قطره.
بهار، م. (1345). واژه­نامه بندهش. تهران،‌ ایران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
بهار، م. (1351). واژه­نامه گزیده های زاد اسپرم. تهران، ایران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تفضلی، ا. (1348). واژه­نامه مینوی خرد. تهران، ایران: بنیاد فرهنگ ایران.
خرمشاهی، ب. (1372).  قرآن پژوهی (هفتاد بحث و تحقیق قرآنی ). تهران، ایران: مرکز نشر فرهنگی مشرق.
خزاعی فر، ع. (1383). ترجمۀ ادبی از منظر زبان و فرهنگ مقصد. مترجم، 39، 3-7.
خطیب، الف. (1363). ترجمۀ قرآن ری. تهران، ایران: مؤسسة فرهنگی شهید محمد رواقی.
درویش، م. (1415. ق.).  إعراب القرآن الکریم و بیانه {تفسیر قرآن کریم و بیان آن}. دمشق، سوریه: دارالإرشاد.
دعاس، ح. (1425. ق.). إعراب القرآن الکریم {تفسیر قرآن کریم}. دمشق، سوریه: دارالمنیره و دارالفارابی.
رازی، الف. (1377). روض الجِنان و رَوح الجَنان فی تفسیر القرآن (به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح). مشهد، ایران: آستان قدس رضوی بنیاد پژوهشهای اسلامی.
رضایی اصفهانی، م. (1383). روش‌ها و سبک‌های ترجمۀ قرآن. ترجمان وحی، 15، 33-61 .
سعدی شیرازی، م. (1368). گلستان سعدی (به کوشش خلیل خطیب رهبر). تهران، ایران: صفی علیشاه.
طبرسی، ف. (1379 ق.). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن {تفسیر مجمع‌البیان}. بیروت، لبنان: دارإحیاء التراث العربی.
طبری، م. (1339). ترجمه تفسیر طبری (به تصحیح واهتمام حبیب یغمایی). تهران، ایران: توس.
طبری، م. (1352 ش.).  تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک (ا. پاینده، مترجم). تهران، ایران: اساطیر.
طیّب، م. (1383). نگاهی به سه ترجمه نهج البلاغه از دیدگاه زبانشناسی. مترجم، 39، 57-71.
فرح‌زاد، ف. (1383). ترجمه‌شناسی مکتب لایپزیک. زبان و ادب پارسی، 7(20)، 229-236.
فره­وشی، ب. (1352) فرهنگ زبان پهلوی. تهران،‌ ایران: انتشارات دانشگاه تهران.
قلی­زاده، ح. (1379). مفعول مطلق و معادل ساختاری آن براساس ساختار زبانی قرآن کریم. مجله بنیّات، 7(26)، 90-107.
کریمی نیا، م. (1389).  ساختهای زبان فارسی و مسأله ترجمة قرآن. تهران،‌ ایران: هرمس.
لوئیس، ب. (1382). از بابل تا دیلماج تا مترجم امروزی (ح. کامشاد، مترجم). کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، 67، 38- 49.
محمدی خُمک، ج. (1379). واژه­نامه سکزی (فرهنگ لغات سیستانی). تهران،‌ ایران: سروش.
مشکوة الدینی، م. (1386). دستور زبان فارسی. تهران، ایران: سمت.
مولائی، چ. (1381). مفعول مطلق در زبان فارسی (تحقیقی در حاشیه دستور تاریخی).  زبان و ادب فارسی، 45(185)، 95-102.
میرحاجی، ح. ر.، مرامی، ج. و امانی، ر. (1390). کاربردشناسی اصل تعادل ترجمه‌ای واژگان. ادب عربی، 2، 137- 163.
وهمن، ف. (1355). واژه­نامه ارتای ویراز نامک. تهران، ایران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
یاحقی، م. (1377). فرهنگ­نامه قرآنی. مشهد،‌ ایران: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی.
 
Ali, A., Brakhw, M. A., Nordin, M. Z. F. B., & Ismail, S. F. S. (2012). Some linguistic difficulties in translating the Holy Quran from Arabic into English. International Journal of Social Science and Humanity, 2(6), 588-590.
Elimin, S.A. A. (2009). Clause- level foregrounding in the translation of the Quran into English: Patterns and motivations. (Unpublished doctoral dissertation), Manchester university, Manchester, England.
Mackenzie, D. N. (1971). A concise Pahlavi dictionary. London, England: Oxford university press.
Winter, T. N. (1974). Review of new world Bible translation committee`s the kingdom interlinear translation of the Greek scriptures. Retrieved from https:// digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/&httpsredir=1&article=1026&context=classicsfacpub
Saifiddin, N. (2008). Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ [Interpretive dictionary of the Tajik language]. Dushanbe, Tajikistan: Rudaki Institute of Language and Literature. 
Fakhriddin, N (2012). Тарҷумаи форсии Қуръони карим ва тафсири он дар қарнҳои 10 То 12, Хуҷанд [Persian translation of the Holy Quran and its interpretation in the 10th to 12th centuries]. Khujand, Tajikistan: Khujand State University.
Muhammadjon, S. (1969). Фарҳанги забони тоҷикӣ [Tajik language dictionary]. Moscow, Russia: Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan.
CAPTCHA Image