محمدامیر احمدزاده
چکیده
هدف نوشتار پیش رو، بررسی این مسئله است که ترجمۀ متون اروپایی در ایران، چگونه در افق تاریخی ایران پدیدار گشت و تأثیرات شکلی و مضمونی آن بر ترجمۀ متون دورۀ پیشامشروطه چه بود. به منظور پیشبرد کار از روش تحلیل تاریخی و تفسیر متون ترجمه شده استفاده میشود. دستاورد پژوهش نشان میدهد که در رابطۀ ترجمۀ متون اروپایی با تحوّلات تاریخی ایران ...
بیشتر
هدف نوشتار پیش رو، بررسی این مسئله است که ترجمۀ متون اروپایی در ایران، چگونه در افق تاریخی ایران پدیدار گشت و تأثیرات شکلی و مضمونی آن بر ترجمۀ متون دورۀ پیشامشروطه چه بود. به منظور پیشبرد کار از روش تحلیل تاریخی و تفسیر متون ترجمه شده استفاده میشود. دستاورد پژوهش نشان میدهد که در رابطۀ ترجمۀ متون اروپایی با تحوّلات تاریخی ایران در دورۀ مذکور، دو دیدگاه غالب، قابل طرح است: الف) دیدگاهی که این حرکت را نتیجۀ کوشش عدّهای از مُبلّغان مذهبی و مأموران سیاسی خارجی از جمله گوبینو میانگارد. به باور پیروان این دیدگاه، حرکت مستشرقان و نمایندگان دستگاههای سیاست خارجی بیگانه از سر انگیزههای خیرخواهانه و برای بهبودی جامعۀ ایرانی بود و یا انگیزۀ تبلیغ مذهبی و پیشبرد اهداف سیاسی کشور متبوعشان در این زمینه اثرگذار بود؛ ب) رویکردی که حرکت ترجمه را صرفاً به بصیرت و آزادمنشی تعدادی از حُکام و صدراعظمها نسبت میدهد. مطابق این نظر، گروه مذکور شناخت مشاهدهای و یا معرفتی نسبت به تحوّلات اروپا داشتند و با یک درک تاریخی از آن بر انجام ترجمه بهمثابۀ اقتباس الگوهای فکری و فرهنگی جدید روی آوردند تا بهزعم خود راه میانبُری از تجارب دنیای بیرونی بیابند. طرفداران هر یک از دیدگاههای مذکور به جهت یکسونگری به مسئله، قادر به شناخت واقعی نشدهاند؛ زیرا رابطۀ حرکت ترجمه و ظهور تحوّلات در عصر تاریخی مذکور را باید بهصورت دیالکتیکی ‑تأثیر و تأثّر متقابل‑ در نظر گرفت. به عبارت روشنتر، خوانش اندیشه علمی و فکری اروپا، اُفق تاریخی جدیدی را برای ایرانیان رقم زد که زمینهساز تحوّلات نوظهور در عصر قاجار شد و متقابلاً، کیفیّت تحوّلات بر مضمون و جهتگیریهای حرکت ترجمه (سنخ شناسی موضوعی آثار ترجمه شده) اثرگذار بود.